من مدتهاست که وقتی می بینم رادیو - تلویزیون را هر وقتی بازش می کنم از من اسم می برد، خوشم نمی آید. ما باید به مردم ارزش بدهیم... رادیو چند دفعه، تلویزیون چند دفعه، این کارها مردم را خسته می کند هیچ محتوا هم ندارد... اول خبر که می خواهد شروع کند عکس مرا می گذارند، آن را بردارید، و اگر کسی از شما سؤال کرد بگویید فلانی گفته است.» (صحیفه امام؛ ج ۱۹، ص ۳۴۶ - ۳۴۷)
در هفدهم مرداد ماه سال ۱۳۷۷، محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی، به همراه هشت نفر از اعضای کنسولگری ایران در مزار شریف افغانستان به دست گروهک تروریستی طالبان به شهادت رسید. به همین مناسبت، شورای فرهنگ عمومی، هفدهم مرداد ماه هر سال را به عنوان «روز خبرنگار» نامگذاری کرد.
خبر و خبررسانی چیست؟
پاسخ به این پرسش بخش زیادی از موضوع و ادبیات روزنامه نگاری و خبر و خبررسانی را در بر می گیرد. توضیحات و تعاریف بسیاری بر آن نوشته شده است. خلاصه آنکه قلمرو مفهومی وسیعی را تشکیل می دهد، اما در این یادداشت فقط به یک توضیح و تعریف آن که به موضوع بحث ما و اندیشه حضرت امام نزدیک است، اشاره می کنیم:
خبر آن چیزی است که: «باید فوراً، پس از حادثه به جریان افتد. برای عموم جالب باشد. حاوی اطلاعات تازه باشد. خنثی نباشد و ادراکات فرهنگی جوامع خاص خود را منعکس نماید.
با توجه به این تعریف و توضیح به بررسی دیدگاه حضرت امام می پردازیم؛ با بررسی بعضی از فرمایشات حضرت امام که معمولاً در دیدار با اصحاب رسانه، به ویژه صدا و سیما در طول ده سال بعداز پیروزی انقلاب بیان داشته اند، متوجه می شویم که نگاه ایشان به خبر، شخص محور نیست، بلکه موضوع محور و مردمی بودن و عدم تکرار آن است. حضرت امام مخالف این هستند که در ارائه خبر، شخصیت و موقعیت و پست و مقام عامل و موجب توجه و گزارش خبر شود. در این باره می فرمایند:
اینکه بگویند من هر روز به کی، چی گفتم، این تکراری است. آخر هر روز من یک مسئله ای را می گویم، و هی تکرار می کنند که فلانی چه گفت. این چه فایده ای دارد. اما در هر گوشه کشور اگر اتفاقی افتاده باشد، این خبر است و اخبار را برای مردم گفتن مفید است.» (همان؛ ص ۳۶۲)
و در بخشی دیگر بر مفید بودن خبر بر حال عموم مردم و زندگی جمعی آنان تأکید کرده و خبری را با ارزش و آموزنده می دانند که در آن اطلاع رسانی از کاری باشد و تعلیم دهنده به مردم باشد، نه صرفاً خبر از یک شخص و شخصیت، لذا می گویند: «باید با اخبار مردم را تعلیم کرد و باید اخبار به صورتی باشد که مفید باشد، باید کاری شده باشد تا اخبار باشد.» (همان؛ ص ۳۶۳)
در همین راستاست که خطاب به اصحاب رسانه تذکر می دهند: «من میل ندارم رادیو هر وقت باز می شود اسم من باشد، مدت هاست که از این جهت متنفرم، این کار غلطی است، به اندازه متعارف نسبت به همه خوب است، زیادی اش مضر است، این به ضرر مطبوعات است و مطبوعات را سبک می کند. اشخاص، شخصیت هایشان با خودشان است، این طور نیست که اگر اسمشان زیاد یا کم مطرح گردد، شخصیتشان زیاد یا کم شود. در ایران هر کس معلوم است چه جوری است. بنابرین، آنچه راجع به خودم می گویم این است که اگر قرار است عکس مرا بگذارید، به جای آن، عکس یک رعیت را بگذارید و زیرش بنویسید این رعیت چه کار مهمی کرده است ... مردم وقتی می خوانند استفاده کنند، احساس کنند مطلبی است.» (همان؛ ص ۳۶۲)
در فرازی دیگر در دیدار با مسئولان و کارکنان صدا و سیما با انتقاد و ناراحتی می فرمایند: «من مدتهاست که وقتی می بینم رادیو - تلویزیون را هر وقتی بازش می کنم از من اسم می برد، خوشم نمیآید. ما باید به مردم ارزش بدهیم، استقلال دهیم و خودمان کنار بایستیم و روی خیر و شرّ کارها نظارت کنیم ... اما آن [اقشار مختلف مردم] بیچاره ها که کار می کنند هیچ چیز دستشان نباشد، ولی ما که هیچ کاره هستیم دست ما باشد، به نظر من این صحیح نیست. من گفته ام که آن چیزهایی که مربوط به من است گفته نشود... [مگر مسائلی مثل] عید فطر، عید قربان، تنفیذ رئیس جمهور، اینها مسائلی است، اما ما بقی، مثل ملاقات امروز من با شما [کارکنان و مسؤولان صدا و سیما] که با هم صحبت می کنیم، این دیگر در رادیو - تلویزیون گفتن ندارد که رادیو بگوید، تلویزیون بگوید، رادیو چند دفعه، تلویزیون چند دفعه، این کارها مردم را خسته می کند هیچ محتوا هم ندارد... اول خبر که می خواهد شروع کند عکس مرا می گذارند، آن را بردارید، و اگر کسی از شما سؤال کرد بگویید فلانی گفته است.
[آقای محمد هاشمی، مدیر عامل وقت رادیو - تلویزیون در این لحظه اظهار می کنند: شما در قلب مردم جا دارید که حضرت امام فی الفور پاسخ می دهند]
قلب مردم در غیر از اینهاست. مسئله اینها نیست ... آن باب دیگری است. در هر صورت بعضی مواردی که لازم است مانعی ندارد، در غیر آن موارد، من میل ندارم.
واقع آن است که آن قدر که پابرهنه ها به رادیو - تلویزیون حق دارند، ما نداریم. این یک واقعیت است و تعارف نیست؛ واقع این است که آنها این نظام را درست کرده اند و این نهضت را به وجود آوردند؛ همین جمعیت هستند که پیروزیها را به دست آوردند؛ از قشر بالا کسی در این مسأله حقی ندارد. البته ما هم در اصل مطلب شرکت داشته ایم، اما حق با آنهاست.» (همان؛ ص ۳۴۶)
کیفیت خبر
در رابطه با کیفیت و منبع خبر حضرت امام نظرات جالب و مهمی دارند که به زبان خیلی ساده بارها در زمان های مختلف بیان داشته اند. ایشان به صحت و سقم خبر و یا اینکه افرادی که در رسانه های جمعی مطلبی را نقل می کنند، به راستی و درستی آن دقت نمایند، تأکید کرده و می فرمایند:
آنچه در خبرگزاری ها مهم است کیفیت آن است؛ زیرا هر کدام که به راستی و راستگویی نزدیکتر باشند، شوق انسان را به گوش دادن بیشتر می کنند. در جمهوری اسلامی، باید صادقانه تمامی اخبار... برای مردم بازگو شود.» (همان؛ ج ۱۷، ص ۱۳)
یا اینکه درباره منبع خبر تذکر می دهند: «رادیو و تلویزیون موظفند اخباری را نقل کنند که صد در صد صحت آن ثابت می باشد... اخبار را از غیر منابع موثق نقل ننمایند.» (همان؛ ج ۱۳، ص ۲۲۸)
در رابطه با بیان اخبار مفید در مطبوعات نیز می فرمایند: «اخبار روزنامه ها تکراری نباشد، آخر کی با کی ملاقات کرده، این چه خبر مهمی است؟ این اصلًا قابل نیست بگوییم خبر، تا بگوییم مهم! اینکه بگویید من هر روز با کی ملاقات و به او چه گفتم، این تکراری است. آخر هر روز من یک مسأله را می گویم، و هی تکرار می کنند که فلانی چه گفت، این چه فایده ای دارد؟ من راجع به خودم می گویم که عکس من مطلقاً در صفحه اول نباشد، همان طور که گفتم. گاهی لازم است که گفته شود، مثلًا فرض کنید بناست ریاست جمهوری معرفی شود، خوب، این مسئله مهمی است و یا مثلًا هیأت دولت آمده است، خود این مسئله ای است، ولی هر چند وقت یک بار از این مسائل پیدا می شود. اما هر روز کی آمد این جا و من چی گفتم و چی شد و یا کی با کی ملاقات کرد، این چه اثر و فایده ای دارد؟» (همان؛ ج ۱۹، ص ۳۶۳)
جایگاه مردم در رسانه های جمعی
مردم محور اندیشه های سیاسی و اجتماعی امام خمینی است. این دیدگاه در نگاه رسانه ای ایشان نیز موج می زند. در جای جای نظرات مربوط به رسانه های جمعی و جراید و مطبوعات امام به مردم توجه شده و اصل، آنها گرفته شده اند، نه مسؤولان و مدیران نظام. در بخشی از فرمایشات امام آمده است:
رادیو - تلویزیون و مطبوعات مال عموم است ... از این جهت، من به سهم خود خیال دارم که راجع به من کم باشد، مگر در مواقع حساسی که لازم است ... آنچه خوب است در رادیو - تلویزیون و مطبوعات باشد، آن است که برای کشور اثری داشته باشد. مثلًا اگر زارعی خوب زراعت کرد و زراعتش خوب بود، شما این شخص را به جای مقامات کشور در صفحه اول بگذارید و زیرش بنویسید این زارع چگونه بوده است، این منتشر بشود. و یا کارمندی خوب کار کرد، و یا اگر طبیبی عمل خوبی انجام داد، عکس او را در صفحه اول چاپ کنید و بنویسید که این عملش چطور بوده است. این باعث تشویق اطبا می شود و بیشتر دنبال کار می روند. یا مثلًا اگر کسی کشفی کرد، باید مفصل با عکس و مطلب باشد، یا اگر کسی سارقی را دستگیر نمود، و یا یک کشاورز و یا هنرمند و یا جراح، که متأسفانه نه اسمشان است و نه عکسشان، در حالی که اینها لایق اند تا در روزنامه ها مطرح شوند، خلاصه، باید اساس تشویق اشخاصی باشد [که] در این کشور فعالیت می کنند؛ اینها به این کشور حق دارند، به این روزنامه ها حق دارند، به رادیو- تلویزیون حق دارند.» (همان؛ ص ۳۶۱)
در ادامه می فرمایند: «روزنامه ها مال طبقه سوم است، مال طبقه اول نیست و این هم نیست که همه اش مال حکومت باشد و از چیزهای حکومتی بنویسید، این صحیح نیست. به نظر من روزنامه ها برای همه مردم است و همه مردم در آن حق دارند و می شود گفت که گاهی جای دیگران غصب می شود.» «اگر مطلبی از این طبقه ها در روزنامه ها آمد، روزنامه ها آبروی خوبی پیدا می کنند.» (همان)
نتیجه
بر این اساس، حضرت امام با کمال فروتنی و در نهایت خاکساری، از ذکر مداوم نام خویش، یا در صدر اخبار قرار گرفتن در صدا و سیما و دیگر رسانه های جمعی انتقاد و ابراز عدم رضایت نموده و اصل «مردم محوری» در صدا و سیما و دیگر رسانه های جمعی و گروهی را مورد تأکید قرار می دهد.
ایشان همچنین معتقدند که در جمهوری اسلامی باید اخبار کشور برای عموم مردم که محرم راز انقلاب و کشورند، «صادقانه» بازگو شود و واقعیات همانطور که هست به مردم منعکس گردد، با رعایت کامل «صدق خبری». بالتبع این صداقت و راستی خبرها شامل مصاحبه هایی که با مردم و اقشار مختلف صورت می گیرد، نیز می شود. در اصل مصاحبه ها با مردم نباید حالت «اقرارگیری» از مردم باشد.
منبع: سایت جماران
.
انتهای پیام /*